Uit de studie van Heren 5. 'Stadsveteranen' verlangen goede verbindingen met de rest van de stad, verenigingen en culturele attracties in de buurt, haltes en treinstations binnen handbereik en aangename en veilige voetpaden.

Het ontwerp dat de Architekten Cie maakte voor het Holmkwartier staat symbool voor een opkomende tendens in de huisvesting van ouderen. In de nieuwe Hoofddorpse buurt – die verrijst op de plek waar nu nog een in zichzelf gekeerd zorgcomplex staat – is namelijk plek voor iedereen. In plaats van ouderen te concentreren in hoven of afgezonderde woon-zorggebouwen, maken ze in het Holmkwartier deel uit van een inclusieve en levendige stadswijk. Het idee is dat in de nieuwe buurt jong en oud prettig samenleven en naar elkaar omkijken.

Het nieuwe stadsblok is opgebouwd uit vier bouwblokken. Daarin komen naast zorg- en ouderenwoningen ook appartementen en woningen voor jongere doelgroepen. Waar het huidige zorgcomplex zich afkeert van de omliggende wijk, zorgen in de nieuwe situatie veilige en aangename wandelpaden voor verbinding met de omgeving. De gebouwen liggen rondom een publiek plein, met verschillende verblijfsplekken en voorzieningen. De vier bouwblokken beschikken over groene binnenruimtes, die variëren in aard en uitstraling. In twee blokken liggen ‘beschermde’ tuinen voor ontmoeting en ontspanning. In een ander blok is op een dek boven de parkeergarage ruimte voor activiteiten en vertier. De verschillende woningtypen staan door elkaar heen en aan de architectuur is niet te zien waar de zorgwoningen zich bevinden.

Landschapsarchitect en onderzoeker Maryam Naghibi van de TU Delft sprak met Delftse en Rotterdamse ouderen over hoe zij veranderingen in de stad ervaren.

Waarom ging u met ouderen in gesprek?

‘Het is een groep met hele specifieke wensen ten aanzien van de leefomgeving, maar vaak niet betrokken bij ruimtelijke ontwikkelingen. Omdat ze vergeten worden, maar ook omdat ze zelf nauwelijks participeren. Ik moet vaak denken aan mijn oma in Teheran. Ze keek altijd door het raam van haar flat naar buiten. Maar de straat op ging ze niet. Was ze bang? Had ze er geen behoefte aan? Tegelijkertijd zag ik tijdens de covidpandemie bovengemiddeld veel ouderen op straat. Ze vormden een risicogroep, maar het buitenzijn was noodzakelijk – om de eenzaamheid te doorbreken, om de natuur te ervaren.’

Wat ontdekte u tijdens de vijftig gesprekken die u voerde?

‘Dat is nog niet zo makkelijk te zeggen, omdat het een hele diverse groep is met diverse geluiden. Sommige ouderen verlangen grote open ruimtes, terwijl anderen zich daar onveilig voelen. Uiteraard hoorde ik over voorspelbare zaken, zoals de behoefte aan bankjes en betrouwbare voetpaden. Wat me opviel is dat ouderen met emotie en op basis van herinneringen spreken over stedelijke ruimtes. Ze hebben het over de behoefte om de grond aan te raken, om vogels te horen zingen, om een bosgevoel te ervaren – omdat het echte bos te ver is. Ze vinden water kalmerend, maar zijn tegelijkertijd bang voor overstromingen en gladde tegels. Een deel van de gesprekpartners was somber. Zo van: ik ga veranderingen niet meer meemaken, maar ik hoop dat het voor de kleinkinderen beter wordt.’

Wat is het volgende stap?

‘Ik wil onderzoeken hoe we meer recht kunnen doen aan zulke emoties. Bijvoorbeeld door het vergroenen van parkeerplaatsen. Of door restruimtes aan te grijpen voor het maken van sensory gardens, waar het draait om herinneringen, gevoelens en zintuigen. Als waren het living labs waar ontwerpers en onderzoekers kennis opdoen.’

In het nieuwe stadsdeel Noorderhaven in Zutphen ligt het Ubuntuplein. Architectenbureau Woonwerk bedacht hier een geclusterd woonhof waar 55+’ers wonen in de geest van de antroposofische filosofie. Samen wonen, verbonden zijn en samen actief ouder worden staan centraal. In het hof is wonen gecombineerd met zorg – ouderen die hier komen wonen, hoeven in principe nooit meer te verhuizen.

Drie bouwblokken met 110 woningen staan rondom een door Atelier Loos van Vliet ontworpen binnentuin. In deze tuin staat een paviljoen voor gemeenschappelijk gebruik. Het gebouwtje vormt bovendien een scheiding tussen de tuin en de naastgelegen parkeerplekken.

Elk gebouw herbergt verschillende woonvormen en onderscheidt zich door de stedenbouwkundige oriëntatie. Zo staat het grote appartementengebouw aan de westkant in het verlengde van de fietstunnel die onder het spoor naar de binnenstad leidt. Dit hoekgebouw is een herkenningspunt in de wijk – ook vanwege de dichtregels op de gevel. Op de begane grond bevinden zich ateliers en zorgvoorzieningen. De galerijwoningen in de beide andere blokken kijken uit op de tuin en op het aan de oostzijde gelegen Ettingerpark.

Cultureel centrum Raum in het Utrechtse stadsdeel Leidsche Rijn was benieuwd hoe ouderen uit de wijk hun voorplein ervaren. Ze vroegen de sociaal ontwerpers van bureau Faam om dit uit te zoeken.

Uit de gesprekken die Faam voerde met senioren kwamen welbekende geluiden naar voren. Een plein moet veilig zijn, verlicht en toegankelijk. Maar bovenal moesten er, zo gaven de gesprekspartners aan, betere zitplekken komen. De picknickbanken en klapstoeltjes die er stonden waren te wankel en voelden niet prettig aan. Het bracht de vraag op tafel hoe de ideale zitbank eruitziet.

Opnieuw gingen Faam en de ouderen samen aan de slag. Ze stelden een wensenlijst op, gingen op zoek naar de beste locatie en testten enkele voorbeeldbankjes uit. Uiteindelijk ontwierp Faam een prototype dat op een duidelijk zichtbare plek is neergezet. De zitbank is gebouwd van afgedankte materialen en staat op stevige betonnen poten. De bank heeft een iets hogere zitting en in de rugleuning staan 'gespreksstarters' gegraveerd. Dat zijn zinnen waarmee mensen een gesprek kunnen beginnen. Het bankje is op verzoek van de ouderen geschilderd in herkenbare kleuren en kreeg onder meer een eigen logo.

Is ouder worden van invloed op hoe je als landschapsarchitect of stedenbouwkundige te werk gaat? We vroegen het drie senior ontwerpers.

Nog geen abonnee, maar wel benieuwd naar de volgende editie?

Kijk hier voor onze abonnementen en aanbiedingen.

Mocht u als Blauwe Kamerabonnee het e-zine niet in uw e-mail ontvangen
dan beschikken wij mogelijk niet over uw juiste e-mailadres.
U kunt uw e-mailadres hier doorgeven.