Nu de Floriade, straks een ecologische stadswijk
Een demontabel paviljoen van natuurlijke materialen
De Floriade: van parkontwikkeling tot stedenbouw
Project in beeld
Historie
Ondertussen in …
Zes vragen aan
Tweeluik
special: De Floriade in Almere
Dit e-zine staat volledig in het teken van de Floriade, de internationale tuinbouwtentoonstelling die het komend half jaar in Almere te bezoeken is. We tonen beelden van het ontwerp door MVRDV, nemen een kijkje bij de Duitse inzending en laten de totstandkoming van The Natural Pavillion zien.
Over het bestaansrecht van ’s lands enige wereldtentoonstelling zijn de meningen al meer dan dertig jaar verdeeld. Vooral de belofte dat het evenement een katalysator is voor stedelijke en landschappelijke ontwikkeling staat ter discussie. Dat was al in 2002 toen na de Floriade in de Haarlemmermeer niets tastbaars achterbleef. Het gold ook voor de Venlose editie van 2012: ondanks grote woorden is het oude Floriadeterrein niets meer dan een alledaags kantorenpark.
Ook over de Almeerse editie, volgens de ontwerpers van MVRDV en de gemeente Almere het startschot voor de bouw van een groene en duurzame stadswijk, bestaan grote twijfels. In een reportage voor ons papieren nummer beschreef journalist Edwin Lucas in 2020 de bezwaren in de Almeerse gemeenteraad. Zoals die van Jesse Luijendijk, fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren: ‘Natuurlijk ben ik voor een groene en duurzame stad, maar het huidige plan roept te veel twijfels op. Waarom is gekozen voor het Weerwatereiland, de enige echt groene plek in de stad? Er zijn nu al plannen om het aantal woningen op te schroeven om de kosten terug te verdienen. Dat staat haaks op de gestelde ambities.’
Na de opening op 14 april zwol de kritiek aan. In de Volkskrant vraagt architectuurcriticus Kirsten Hannema zich af hoe geloofwaardig de hoge duurzaamheidambities nog zijn, nu blijkt dat de eerste gebouwen ‘gewoon’ van beton zijn gebouwd.
Ook over de betekenis voor de vakgebieden stedenbouw en landschapsarchitectuur, is al jaren discussie. In 2005 schreef ik als beginnend redacteur over nut en noodzaak van de tuinbouwtentoonstelling. Aanleiding toen was het terugtrekken van vier gemeenten voor de editie van 2012, waardoor Venlo als enige overgebleven kandidaat de organisatie in de schoot geworpen kreeg. In dat stuk noemde landschapsarchitect Michael van Gessel de meeste Floriades ‘landschapsarchitectonische wanprestaties’. ‘Het is vaak een rommeltje, een kakofonie van losse elementen die de basisstructuur overwoekeren. Ze stralen geen rust uit, ik word er visueel misselijk.’
En toch, ondanks de bakken kritiek, ondanks de aanhoudende twijfels, blijft de wereldtentoonstelling elke tien jaar terugkeren. In het stuk uit 2005 legt Michiel den Ruijter, Floriadekenner en ontwerper van de Zoetermeerse editie, uit waarom. ‘Het is het ontwerpinstrument om een plek beter te maken, om met iets tijdelijks iets moois voor altijd te creëren.’
Dat vindt ook Winy Maas, de bedenker van de Almeerse Floriade. In een gesprek dat ik voor dit e-zine met hem had, noemt hij de tuinbouwexpositie ‘een fantastisch hulpmiddel voor stedenbouw’.
Mark Hendriks, hoofdredacteur
Bibliotheek van planten en bomen
Het ontwerp voor de zevende tuinbouwexpositie Floriade stoelt op een door MVRDV ontworpen bomen- en plantenbibliotheek. Het is een strak raster waarin op alfabetische volgorde bomen, heesters, planten, bloemen en knolgewassen zijn gesorteerd. In dit hedendaagse arboretum liggen de kavels waar ruim 400 exposanten uit binnen- en buitenland de laatste tuinbouwinnovaties tonen en experimenteren met duurzame en natuurinclusieve vormen van stedenbouw en architectuur.
Dat laatste is geen toeval, want op het tentoonstellingsterrein moet na de Floriade de ‘gezonde, energie-producerende en ecologische’ stadswijk Hortus verrijzen. De wijk moet volgens MVRDV ‘de groene tegenhanger worden van het stenige stadscentrum aan de overzijde van het Weerwater’. In Hortus fungeert het arboretumraster als stedenbouwkundig plan, als een fijnmazig weefsel van kleine en groene straatjes. De vele bomen en planten hebben een sleutelrol in het functioneren van de groene wijk – het leveren van zuurstof, de opname van CO2, koeling en biodiversiteit.
Rondom de bomen- en plantenbibliotheek ligt een boulevard. Waar de boulevard de watergang kruist die het terrein in tweeën splitst, liggen bruggen van cementloos beton. De landschapsarchitecten van ZUS ontwierpen de openbare ruimte. MVRDV tekende voor de blikvanger van het terrein: de 43,5 hoge woontoren Flores, die gesierd wordt door een kleurrijk gevelkunstwerk van Arttenders en de Vlaamse kunstenaar Alex Verhaest.
Project Floriade
Locatie Almere
Ontwerper MVRDV
I.s.m. ZUS (openbare ruimte), diverse architecten, Niek Roozen en Christiaan Pfeiffer (beplanting)
Opdrachtgevers gemeente Almere, Nederlandse Tuinbouwraad (NTR)
Uitvoering Amvest, Dura Vermeer
Omvang 60 ha
Ontwerp 2012 – 2022
Realisatie 2020 – 2022
VAN DE NVTL
Ga mee op excursie naar de Marker Wadden. Dit unieke natuur-herstelproject in het Markermeer bestaat uit zeven nieuwe eilanden. Boven en onder water ontwikkelt zich langzaam een prachtig natuurgebied. Op 20 mei vertelt landschapsarchitect Rik de Visser van Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw over het gebied en het ontwerp.
Op 3 juni wordt op grootse wijze het 100-jarig bestaan van de NVTL gevierd. Fort De Batterijen in Nieuwegein is een prachtige locatie om onder het genot van muziek, een drankje en een (vegetarisch) hapje bij te praten en nieuwe leden te leren kennen. Ook wordt de algemene ledenvergadering gehouden én wordt de NVTL trofee uitgereikt.
VAN DE BNSP EN NVTL
De ‘wederombouw’ van Nederland staat centraal op de Dag van de Ontwerpkracht op 6 juli in de Schouwburg in Deventer. Tijdens de dag komen grote vragen aan bod op het gebied van klimaat, energie, landbouw- en voedseltransitie, biodiversiteit en huisvesting. Hiermee is de dag een bijdrage aan het Programma Mooi Nederland van de minister van VRO. Er zijn verhalen, analyses, masterclasses, debatten, fietsexcursies en een tentoonstelling over Ontwerpend Nederland. Met bijdragen van minister Hugo de Jonge (onder voorbehoud), het College van Rijksadviseurs, Winy Maas (MVRDV) en o.a. WUR, Vereniging Deltametropool, vooraanstaande ontwerpbureaus en partners in de ruimtelijke inrichting van Nederland.
Klik hier voor meer informatie en tickets.
op film
Bollen planten
Landschapsarchitect Niek Roozen was ooit betrokken bij het ontwerp van de Floriade in de Haarlemmermeer en is in Almere verantwoordelijk voor de aanplant van 40 duizend heesters, 200 duizend vaste planten en één miljoen bloembollen. Samen met basisschoolleerlingen plant hij biologische tulpenbollen in het zogenoemde ‘ecodistrict’ aan de zuidkant van het Floriadeterrein.
Natuurlijk paviljoen
De rijksoverheid maakt op de Floriade goede sier met The Natural Pavilion. Het is een door DP6 ontworpen, bijna volledig circulair paviljoen van biobased materialen dat ook nog eens volledig demontabel is en dus op een andere plek kan worden opgebouwd. In deze film vertelt landschapsontwerper Nico Wissing over de inrichting van de buitenruimte.
advertentie
Masterclass duurzaamheid, circulariteit & biodiversiteit
Op dinsdag 31 mei en donderdag 2 juni organiseert straatbaksteenfabrikant Vandersanden in Tolkamer op hun productielocatie een masterclass over duurzaamheid,
circulariteit & biodiversiteit.
Programma
De openbare ruimte stelt ons voor serieuze uitdagingen. Juist door samenwerkingen, dialoog en kennisindeling kunnen we succesvol inhaken op de urgente thema's van vandaag. We
staan niet alleen stil bij de laatste inzichten rondom gebakken bestrating; inspirerende gastsprekers delen vanuit verschillende disciplines ook hun kennis, visie en ervaringen
met u.
Fabriekstour
Ook presenteren we u onze nieuwe straatbaksteenoven. Een innovatief staaltje techniek en energiebesparing, geheel in lijn met onze duurzaamheidsstrategie. Stap tijdens de
fabriekstour zelf in de wereld van klei en gebakken bestrating. Ontdek onze state-of-art oventechniek voor een gunstige levenscyclusanalyse (LCA) en milieukostenindicator
(MKI).
Voor wie?
Voor openbare ruimte professionals werkzaam bij gemeenten en landschapsarchitecten/ontwerpers, civiel ingenieurs en GWW aannemers.
Meld u hier gratis aan!
Per dag hebben we ruimte voor maximaal 25 deelnemers
De Floriade 1960-2012
Zes keer eerder was er een Floriade. Was de insteek eerst nog het aanpakken en aanleggen van parken, vanaf de jaren 90 werd de Floriade een aanjager voor stedelijke ontwikkeling.
Rotterdam 1960
De eerste editie van de wereldtuinbouwtentoonstelling was in Rotterdam. Het evenement wordt aangegrepen om het Zocherpark op te knappen. Ook wordt de Euromast gebouwd, nog altijd een landmark voor de havenstad.
Ontwerp: gemeente Rotterdam (Jac. Kleiboer)
Amsterdam 1972
Ook in de beide Amsterdamse edities staat parkontwikkeling centraal. In 1972 vindt de Floriade plaats in wat nu het Amstel- en Beatrixpark is. Voor het terreinontwerp worden restmaterialen hergebruikt, zoals resthoutrollen en bielzen.
Ontwerp: gemeente Amsterdam
Amsterdam 1982
De editie van 1982 vindt plaats aan de Gaasperplas. Het parkontwerp wordt gekenmerkt door een ‘spaghettistructuur’ aan paden, waarbinnen kleine percelen liggen. De ontwerpers willen een contrast creëren tussen het geborgen tentoonstellingsterrein en de uitgestrekte plas.
Ontwerp: gemeente Amsterdam (J.W. van der Meeren)
Zoetermeer 1992
Voor het eerst wordt de Floriade gezien als aanjager van een stedenbouwkundige ontwikkeling. Het plan valt op door de geometrische opzet – als basis voor de latere wijk Rokkeveen – en is dus een breuk met de grillige en kronkelige vormen uit de tuinkunst.
Ontwerp: Michiel den Ruijter
Haarlemmermeer 2002
De editie van 2002 in de Haarlemmermeer kent enkele grote ingrepen, zoals Big Spotters Hill en een enorm zonnedak. Ondanks de nieuwe verbindingen met het stedelijk gebied rondom de polder, ligt het Floriadeterrein er tegenwoordig wat vervallen bij. Het expositieterrein een tweede leven geven werkt beter als de Floriade in de stad ligt.
Ontwerp: Niek Roozen Landscapes
Venlo 2012
Deze Floriade is onderdeel van Klavertje 4, een innovatief en duurzaam bedrijvengebied in wording. Het idee is dat het tentoonstellingsterrein na afloop dienstdoet als een ‘landschappelijk ingepast kantorenpark’. Het ontwerp valt op door de combinatie van harde en industriële materialen en de rijke beplanting.
Ontwerp: Arcadis
ONDERTUSSEN IN ... DE DUITSE TUIN
Project expositietuin
Locatie Floriadeterrein, Almere
Ontwerpers Gesellschaft für Markeninszenierung, gtp2 Architekten, studio grüngrau Landschaftsarchitektur
Opdrachtgever Federaal ministerie van Voedsel en Landbouw
Oppervlakte 2.000 m2
Ontwerp 2021 – 2022
Onder de naam Biotopia toont de Duitse inzending voor de Almeerse Floriade tal van ideeën en concepten voor een groene en duurzame ontwikkeling van stedelijke gebieden. In de tuin staan maar liefst 3.000 vaste planten, 200 houtgewassen en 300 klimplanten. Opvallend is de watertuin. Niet alleen relevant vanuit ecologisch oogpunt maar ook voor wateropvang en verkoeling. Het kubistisch vormgegeven paviljoen – waarin zich lichte tentoonstellingsruimtes bevinden – bestaat uit houten balken, afkomstig uit duurzaam beheerde bossen. Schaduw en beschutting komen van 70 begroeide trellischermen en op het groene dak van het paviljoen is plek voor de teelt van groente en fruit.
Zes vragen aan … Winy Maas
MET ZIJN BUREAU MVRDV ONTWIERP ARCHITECT WINY MAAS VOOR HET FLORIADETERREIN EEN ‘PLANTENBIBLIOTHEEK’.
Hoe was het om een Floriade te ontwerpen?
‘Even voor de duidelijkheid: wij hebben geen Floriade ontworpen, maar een stadswijk, genaamd Hortus. Deze wijk staat stedenbouwkundig voor alles waarover deze Floriade naar ons idee moet gaan, namelijk duurzame en groene verstedelijking. Wij hebben dit vertaald in een arboretum, een bibliotheek van planten en bomen, waarin de rijkdom van de natuur categorisch is geordend. Die ordening is het uitgangspunt voor de woningbouw die hier komt. Een woning in de sectie ‘berk’ bijvoorbeeld wordt bij voorkeur van berkenhout gebouwd. De Floriade is de komende maanden te gast in dit arboretum.’
U bent niet verantwoordelijk voor de wc-gebouwen, de verschillende paviljoens, de restaurants of de kassen?
‘Nee, al had ik dat graag gewild. Want dan had ik het thema van de groene stad veel extremer doorgevoerd. Met dakparken en met paviljoens die uiting geven aan de stad van de toekomst. Ik had kunstenaars en filmmakers ingeschakeld om samen met het publiek de vergroening van onze steden op een veel fundamenteler niveau te verkennen. Maar goed, dan zet je de pet van curator op.’
Liggen dergelijke ambities niet te ver af van de doelen die de Nederlandse Tuinbouwraad heeft met de Floriade, namelijk het tonen van innovaties in de tuinbouwsector?
‘Ik heb altijd het idee gehad dat de NTR het thema van groene verstedelijking omarmde. Maar deze editie is al jaren omgeven door spanningen – vanwege politieke belemmeringen, mislukte aanbestedingen, financiële strubbelingen. Dan sneuvelen de mooiste onderdelen, raken ambities en plannen uit zicht. Wij wilden dat 600 woningen nu al bewoond waren, zodat bezoekers kunnen zien hoe natuurinclusief bouwen er in werkelijkheid uitziet. Ik had gehoopt op kaswoningen, zodat ze na de Floriade zouden blijven staan.’
En dat die Flores Toren, toch de blikvanger, niet van beton was gebouwd. Ik bedoel: zo blijft het idee van de groenste stadswijk niet lang overeind.
‘Schandalig vind ik dat. Dit had houtbouw moeten zijn, met groene gevels. Maar daar is niks van terechtgekomen.’
U had daar geen grip op?
‘Ik heb aangegeven dat de aanbesteding, waar maar één partij op intekende, opnieuw moest – je wil plannen op zijn minst met elkaar vergelijken. Maar door de druk en de vele spanningen is toch doorgezet. Door zijn monopoliepositie kon de ontwikkelaar zijn gang gaan.’
Gelooft u nog wel in het idee dat de Floriade een fijne katalysator is om een gebiedsontwikkeling op gang te helpen?
‘Absoluut. Ik denk dat de Floriade een geweldig hulpmiddel is voor stedenbouw. Maar dan moet je zo’n project niet sec als evenement beschouwen. Natuurlijk is ticketverkoop belangrijk, net als de bijdrage van de NTR. Maar de businesscase moet gezien worden als een grote publieke investering in de leefomgeving. De waardeontwikkeling op lange termijn, het vergezicht van een fijne en duurzame woonwijk, maakt dergelijke bedragen dan een stuk legitiemer.’
Foto: Daria Scagliola
het Floriadeterrein toen en nu
Dit tweeluik is afkomstig uit het project ‘Almere Walden – een ideale stad’ van publicist JaapJan Berg en fotograaf Ralph Kämena. De foto’s maken deel uit van het beeldessay dat Kämena sinds 2014 maakt van de transformatie van het Almeerse Floriadeterrein. Het toont de landschappelijke kwaliteiten en de sporen van de geschiedenis van de plek. In zijn tekstbijdragen reflecteert Berg op de waarde en betekenis van de ideale stad Almere – in het licht van de wereldtuinbouwtentoonstelling. Dit tweeluik is een voorproefje, in het papieren juninummer presenteren we een uitgebreide serie.
Nog geen abonnee, maar wel benieuwd naar de volgende editie?
Kijk hier voor onze abonnementen en aanbiedingen.
Mocht u als Blauwe Kamerabonnee het e-zine niet in uw e-mail ontvangen
dan beschikken wij mogelijk niet over uw juiste e-mailadres.
U kunt uw e-mailadres hier
doorgeven.