Hoezeer ik het College van Rijksadviseurs ook waardeer, de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat ik het adviesorgaan altijd met scepsis heb gevolgd. Hoe groot is zijn invloed? In hoeverre worden de adviezen over ruimtelijke kwaliteit door politici en beleidsmakers serieus genomen? Zijn de rijksadviseurs wel onafhankelijk genoeg – of moeten zij zich schikken in het keurslijf van de ministeries die hen aanstellen en financieren?
Die scepsis verdween als sneeuw voor de zon toen ik op een augustusmiddag luisterde naar Eric Luiten, op dat moment nog rijksadviseur voor landschap en water. Tijdens zijn afscheidsrede veegde hij in scherpe bewoordingen de vloer aan met het Nederlandse landschapsbeleid. Na vier jaar rijksadviseurschap vond Luiten het nodig om de diplomatie van zich af te gooien. Voor hij begon sprak hij tot de zaal: ‘Het is niet al te vrolijk wat ik zal vertellen. U kunt, afhankelijk van uw gemoedstoestand, mijn verhaal opvatten als een waarschuwing.’
Het landschapsbeleid wordt volgens Luiten gekenmerkt door beroerd opdrachtgeverschap en slecht verwoorde ambities. Hij hekelt het voortdurend afschuiven van verantwoordelijkheden.
‘Het betrekken van anderen, van burgers is toe te juichen. Maar het landschapbeleid moet geen eeuwigdurende boomplantdag worden. Publieke vraagstukken verdienen de aandacht van de rijksoverheid – burgers bouwen geen dijken, burgers graven geen nevengeulen.’ Verfrissend was het, de wijze waarop de ex-rijksadviseur de vinger op de zere plek wist te leggen. Zo heeft Luiten nooit begrepen waarom binnen Rijkswaterstaat geen eenduidige visie op ruimtelijke kwaliteit bestaat. Voor de versterking van de Afsluitdijk speelden kwaliteitseisen een prominente rol, maar voor de bouw van de nieuwe zeesluis bij IJmuiden weer niet. Tot besluit hamerde hij op de noodzaak van het kustpact, waarin het rijk en natuurorganisaties afspraken gaan maken over wat wel en niet mogelijk is in het Nederlandse kustlandschap.
Eric Luiten hield zijn betoog in een veilige omgeving – de zaal zat vol met gelijkgestemde vakgenoten. Maar toch, zijn scherpe constateringen leggen een fundamenteel probleem bloot. Het is aan zijn opvolger om daar de komende vier jaar iets aan te doen.
Mark Hendriks, hoofdredacteur
Utrecht Vaartsche Rijn is meer dan een treinstation in het Randstadspoor, het provinciale spoornetwerk tussen Amersfoort, Utrecht, Houten en Tiel. Het pas geopende station is ook een halte voor de nieuwe tramlijn tussen het Centraal Station en universiteitscampus De Uithof. Daarnaast is onder de verhoogde sporen –acht treinsporen, twee tramsporen – over een lengte van 200 meter ruimte gemaakt voor uiteenlopende functies, zoals een parkeergarage, een fietsenstalling, winkel- en bedrijfsruimtes en bergingen voor omwonenden. De drie onderdoorgangen zijn gehandhaafd. Ter hoogte van het water van de Vaartsche Rijn is de smalle onderdoorgang vervangen door een ruime passage, waarin het water en beide kades doorlopen. Zo is voor voetgangers, fietsers en pleziervaart een prettige verbinding ontstaan tussen de centrumzijde en de wijk Hoograven. Aan de zijde van de Oosterkade fungeert een reeks van betonnen ‘poorten’ als baken. Bij het station zijn de overkappingen in hout uitgevoerd. Hier bieden vides zicht op de bovenliggende perrons, die via open trappen met het maaiveld verbonden zijn.
De openbare ruimte bij het station en aan weerszijden van de spoorbundel is bestraat met natuursteen. De wanden zijn van baksteen, aansluitend op de omliggende woonbebouwing. De straten langs het spoor zijn heringericht en ook de rand van de monumentale begraafplaats Soestbergen zijn aangepakt. Graven zijn geruimd en bomen toegevoegd om de bakstenen muur van de spoordijk zo veel mogelijk te camoufleren. Aan de zuidzijde van het spoor ligt een nieuwe parkstrook met een voetbalkooi en een fontein. Aan de muren van sommige onderdoorgangen hangen fotopanelen. Kunstenaar Frans Hofmeester maakte hiervoor kleurrijke foto’s van mens en natuur.
Project trein- en tramstation en openbare ruimte
Locatie Utrecht
Ontwerper StudioSK (Paul van der Ree, Steven Jansen)
Aannemer Strukton Colijn
Opdrachtgevers ProRail, gemeente Utrecht
Ontwerp 2006 – 2010
Realisatie 2010 – 2016
Foto's Ben Vulkers
FESTIVAL 25 JAAR BLAUWE KAMER
Met een eendaags festival viert Blauwe Kamer zijn 25-jarig bestaan. Behalve muziek, kunst en theater zijn er vakinhoudelijke bijdragen. Een greep: redacteur van het eerste uur Eric Luiten – tot voor kort rijksadviseur voor het landschap – geeft de aftrap met een lezing over 25 jaar vakdebat tegen de achtergrond van een kwart eeuw stedenbouw en landschapsarchitectuur. De nieuwe rijksadviseurs Daan Zandbelt en Berno Strootman komen later aan het woord in een College Tour waarin ze worden ondervraagd door hoofdredacteur Mark Hendriks. In de bomen klinken gesproken columns van onze oud-columnisten Tjerk Ruimschotel en Willem van Toorn. En onze vaste fotografen Stijn Brakkee, Harry Cock en Jeroen Bosch vertellen over hun werk.
Zo draait het festival om verleden en heden, om vak en journalistiek, om inhoud en vermaak, om toehoren en meepraten, om columns en fotografie en om nog veel meer.
Het volledige programma is te vinden op onze website
24 september, 14.30-20.30, Schip van Blaauw, Wageningen
Kaarten zijn nog te bestellen via deze link
IFLA–STUDENTENPRIJS VOOR STUDIE VEENWEIDEGEBEID
Het veenweidelandschap in het westen van Nederland kampt met bodemdaling en verdroging. Behalve dat daardoor voortdurend aanpassingen nodig zijn aan de infrastructuur en het watersysteem, veroorzaakt de huidige diepe ontwatering oxidatie van het veen en daardoor een hoge CO2-uitstoot. Het verhogen van het grondwaterpeil zou dat verminderen maar dat gaat ten koste gaan van de landbouw.
In zijn afstudeerscriptie Responsive Land onderzocht landschapsarchitect Sander Hermens hoe dit cultuurlandschap behouden kan blijven voor de landbouw en tevens aantrekkelijker kan worden gemaakt voor de recreërende Randstedeling.
De oplossing van Hermens bestaat uit de inpassing van een drainagesysteem dat zorgt voor een constant hoog waterpeil. De inklinking, die zorgt voor enkele centimeters bodemdaling per jaar, neemt af en landbouw blijft zo mogelijk. Om zijn systeem te voeden met water stelt hij op regionale schaal een wateropslag voor in de structuur van de oude ontginningen. Deze bergboezem versterkt de landschappelijke kwaliteit en is bij uitstek geschikt voor waterrecreatie en natuur.
Sander Hermens won met zijn plan de studentencompetitie van de internationale landschapsarchitectuurorganisatie IFLA. De jury roemt het plan om zijn helderheid en eenvoud en tegelijkertijd om zijn ingenieuze ontwerp.
PLAN VOOR DIERENPARK EMMEN
Een openbaar stadspark in hartje Emmen, dat is de meest voor de hand liggende bestemming voor het terrein van de voormalige dierentuin in het centrum van de Drentse stad. Een goed plan voor de aanpassing van het terrein voor deze nieuwe functie ontbrak echter. Tot nu. Stedenbouwkundige Frans Beune uit Assen nam het initiatief voor een radicale aanpassing van het dierenpark door het een woon-werkbestemming te geven in een parkachtige omgeving.
Het terrein, dat sinds de opening van het dierenpark Wildlands aan de rand van Emmen snel verpaupert, wordt enkel nog incidenteel gebruikt voor evenementen. Het terrein in zijn huidige vorm openstellen als stadspark is misschien goedkoop, maar het is maar de vraag of zo’n in zichzelf gekeerd park – de omringende woningen staan met hun achterkanten naar de dierentuin – aantrekkelijk is om vaker dan een enkele keer te bezoeken. Vooral ’s avonds en op donkere winterdagen zal het door een gebrek aan sociale controle en met zijn sfeer van leegstand en vergane glorie een onprettige omgeving zijn.
Beune stelt voor de bestaande dierenverblijven en dienst- en horecagebouwen te slopen en binnen de structuur van de dierentuin op bescheiden schaal woningen bouwen. Deze moeten langs de buitenrand van het park komen zodat het binnendeel vrij kan blijven van autoverkeer. Het moet een goed ontsloten plek worden met behalve woningen ook cultuurvoorzieningen en horeca. Het park met bestaande elementen als fonteinen, bruggetjes en de imposante bommen maken het aantrekkelijk voor fietsen, wandelen en ommetjes. Het park kan als doorgaande route worden gebruikt door fietsers.
Het plan – dat Beune maakte samen met de Emmenaar Ton Greving – wordt op 1 september aangeboden aan de gemeente. (Bron emmen.nu)
PRIJSVRAAG VOOR DE TOEKOMST VAN DE STAD
Onder de titel Next Step Program kunnen jonge ontwerpers (tot 40 jaar) meedingen in een prijsvraag naar ‘vernieuwende en grensoverschrijdende ideeën die de kracht van de architectuur verbeelden voor de toekomst van de stad’, aldus de organisatie. De inzending moet een gerealiseerd project zijn. Het kan gaan om een gebouw maar ook om een stedenbouwkundige ingreep, een landschap of een interieur. De prijsvraag staat daarmee open voor alle ontwerpers die een bijdrage leveren aan de toekomst van de stad. Nederlandse ontwerpers die een project in het buitenland hebben gerealiseerd kunnen meedoen, evenals buitenlandse ontwerpers die in Nederland een project hebben gedaan.
‘Next Step’ slaat op de intentie van de organisatoren om de jonge ontwerper een opstap te bieden voor een volgende stap in zijn of haar carrière. Drie genomineerden krijgen een jaar lang ondersteuning door de branchevereniging BNA en alle voordelen die normaal zijn voorbehouden aan leden. De BNA organiseert de prijsvraag samen met projectontwikkelaar Synchroon, dat de uiteindelijke winnaar uitzicht biedt op een opdracht.
KORT
De BNA Kubus 2016 is toegekend aan architect Ben van Berkel en stedenbouwkundige en kunsthistoricus Caroline Bos die samenwerken in UNStudio – vanwege hun ‘excellent vakmanschap, een compleet en herkenbaar oeuvre en een relevante bijdrage aan het vak’.
In de serie Wij maken Nederland buigen vakgenoten en politici zich over de vraag wat de rijksvisie op de ontwikkeling van stad en land is, in het licht van de verkiezingen volgend jaar.
12 september, Pakhuis de Zwijger, Amsterdam. Ook te volgen via een livestream
De adviesorganisatie Mooi Noord-Holland organiseert ter gelegenheid van haar 100-jarig bestaan het festival Overmooi. Het reizende festival van 9 t/m 23 september staat in het teken van kijken naar en praten over mooi Noord-Holland.
VAN DE BNSP
De BNSP en NVTL organiseren op 12 oktober een fietsexcursie langs waterprojecten in Wageningen. Aanmelden kan tot 26 september.
VAN DE NVTL
In het kader van het thema Gezond landschap organiseert de NVTL samen met architectuurcentrum Makeblijde een programma over de interactie tussen ruimtelijke inrichting, gebruik, beleving en gezondheid. Met colleges, presentaties en onderzoeks-opdrachten.
De rillingen lopen over je rug bij de aanblik van toeristen die op anderhalve kilometer hoogte over een glazen brug lopen. De 100 meter lange Coiling Dragon Cliff Skywalk vouwt zich om een klif van het ruige Tianmen-gebergte in de Chinese provincie Hunan. Vanaf de brug hebben bezoekers een fenomenaal zicht op Tongtian Avenue, een bergweg in de diepte die met 99 haarspeldbochten omhoog kronkelt. De Skywalk is niet de eerste adembenemende luchtbrug in China. De glazen brug rondom de Yuntai-berg in Henan – op 1000 meter hoogte – kwam vorig jaar in het nieuws toen barsten in de glazen vloer grote paniek veroorzaakte.
‘Hallo, bezoek!’ Roepend loopt Piet Vollaard de trap op naar het appartement op de bovenste verdieping. Niemand reageert, maar toch loopt Vollaard de woning binnen. ‘Hier gelden de regels van het open huis’, legt hij uit. ‘Contact tussen bewoners en gebruikers is essentieel. De voordeur staat altijd open – mensen uit de straat moeten gewoon binnen kunnen lopen.’ Voordat we naar beneden gaan wijst hij naar de vloer. ‘Dat hout lag eerst op de zolder van het NAi. Ook die vitrines langs het balkon komen daarvandaan.’
We zijn in de Pieter de Raadtstraat in de Rotterdamse Provenierswijk. Hier heeft Vollaard op de eerste verdieping zijn werkplek, samen met kunstenaar Erik Jutten en het architectenduo Anna Džokić en Marc Neelen. Met de aanduiding werkplek doen we de negentiende-eeuwse panden op de nummers 35 en 37 tekort. Naast het kantoor van Vollaard wonen op dit moment drie internationale studenten, terwijl op de begane grond een klein brouwerijtje is gevestigd. In de etalage staat de buurtwasmachine. Via een app checken mensen uit de straat of ie vrij is. En er is meer, vertelt Vollaard – architect en publicist – terwijl hij op het balkon aan de achterzijde een sjekkie draait. ‘Een dame van een paar deuren verderop wil hier Surinaamse kooklessen geven, en iemand begint een buurtspa. Mensen kunnen hier ook terecht om bijvoorbeeld een vogelkooi te timmeren.’
In 2014 waren de twee panden bijna dichtgetimmerd. Totdat Vollaard en consorten het in bruikleen namen. ‘Het is een proeftuin voor alternatieve stadsontwikkeling. Onder de naam ‘Stad in de maak’ combineren we betaalbare woningen met gemeenschappelijke ruimtes op de begane grond.’ Met een startbedrag van woningcorporatie Havensteder – geld dat de corporatie anders kwijt was aan belastingen en verzekeringen – zijn de panden opgeknapt. Vollaard: ‘Daarna zij we met nieuwe financieringsvormen gestart. De bewoner in het bovenste appartement heeft twee jaar geen huur betaald, maar de ruimte wel bewoonbaar gemaakt – en dus verhuurbaar. Met de opbrengsten van de verhuurbare wooneenheden investeren we in de gemeenschappelijke ruimtes.’
Project regenwaterretentie en openbare ruimte
Locatie Luxemburg
Ontwerper Elyps landschaps+stedelijke architectuur
Opdrachtgever AGORA s.a.r.l. & Cie
Ontwerp 2009 – 2014
Realisatie 2014 – 2016
Het nieuwe stadsdeel Belval Nord in Luxemburg heeft een spectaculair systeem voor de water afvoer. Regenwater dat in de woonwijk valt wordt via smalle geulen naar een lange trap geleid. Houten stuwen in de trap zorgen dat het water stapsgewijs naar een beek stroomt. De trap volgt de loop van een oud beekdal. Hier en daar is het landschap opgeknapt, onder andere door de aanleg van wetlands.
Bureau Elyps uit Nijmegen maakte een ontwerp voor de openbare ruimte. Langs de trap loopt een promenade voor wandelaars en fietsers. Aan beide zijden zijn schanskorven geplaatst, gevuld met stenen uit nabijgelegen groeves. Eikenhouten vlonderbruggen verbinden de promenade met de woningen. De cortenstalen goten aan het eind van de trap zijn een verwijzing naar de hoogovenindustrie die hier vroeger was. Vanuit de retentietrap loopt het regenwater door de voormalige koelvijvers.
Naast snackbar ‘Smickel Inn Balkon van Europa’ staat, onder luid suizende windmolens, een rij auto's geparkeerd aan de rand van de Maasvlakte. De neuzen zijn gericht op zee, de stoelen veelal gevuld door vaders met zonen en stellen van middelbare leeftijd. Een enkeling is gewapend met een verrekijker. Traag trekken containerschepen de mond van de Rotterdamse haven in en uit. De schepen, windmolens, havenkranen, waterwegen en kustlijnen, alles is hier groot en wijds. In de verte, achter de stranden van Hoek van Holland, doemt het silhouet van Den Haag op. Het strekt zich uit van de ministerietorens in het centrum tot de pier van Scheveningen. Sinds kort staat op die pier een reuzenrad, dat sindsdien het beeld van Scheveningen domineert. Zelfs vanaf de Maasvlakte is het te zien. Het uitzicht over de lange, lege kustlijnen moet er prachtig zijn, daar boven in dat reuzenrad. Tot de Maasvlakte aan toe, waar de containerschepen onvermoeibaar voortgaan. Alleen het zicht op Den Haag schijnt deels te worden ontnomen door een van de kleurloze flats die langs het Scheveningse strand zijn opgetrokken. Ik ben er nog niet in geweest, moet ik bekennen. Maar ik kan me niet voorstellen dat er een betere plek is om te zien hoe belangrijk het is de kwaliteit van de kust te bewaken.
Nog geen abonnee, maar wel benieuwd naar de volgende editie?
Kijk hier voor onze abonnementen en aanbiedingen.
Mocht u als Blauwe Kamerabonnee het e-zine niet in uw e-mail ontvangen
dan beschikken wij mogelijk niet over uw juiste e-mailadres.
U kunt uw e-mailadres hier doorgeven.