Een tijdje geleden zag ik de film Megalopolis, een bizarre en ongrijpbare productie waarin sterregisseur Francis Ford Coppola zijn kijk op de stad van de toekomst ontvouwt. Het was op zijn zachtst gezegd een onvergetelijke kijkervaring. Coppola trakteert zijn publiek op een wonderlijke mengelmoes van thema’s en stijlen.
U snapt dat ik vooral geïnteresseerd was naar de hoofdfiguur, de door Adam Driver gespeelde architect Cesar Catalina. Hij is een visionair in de klassieke zin van het woord, met revolutionaire ideeën over een utopische stad waar iedereen in vrede samenleeft. Zijn plannen stuiten op weerstand bij het etablissement – zoals de burgemeester van de fictieve stad New Rome, en de leden van een rijke bankiersfamilie die overal de dienst uitmaken.
Hoewel de film alles tot soms absurde vormen uitvergroot, zijn er lijnen te trekken met de realiteit van ons vak. Ook in onze steden staan ontwerpers met idealistische plannen voor de verre toekomst tegenover pragmatische bestuurders die zich liever laten leiden door opportunisme en politiek gewin. De lobby van talloze bedrijven om zaken bij het oude te laten, wint ook hier aan invloed, en heeft met de verkiezing van Donald Trump – waardoor techmiljardairs nog dichter bij de macht komen te zitten – een extra dimensie gekregen.
Catalina is in de film de enige die zich afvraagt wat voor stad New Rome
wil en kan zijn, en of de manier waarop nu wordt samengeleefd (vol ongelijkheid, vol schaarste) wel de enige manier is. Daarom was ik geneigd
om zijn visioenen voor een betere stad – die als gedachtenflarden door de film heen zijn gemonteerd – te omarmen. Toch voelde ik weerstand. Catalina’s gedrag heeft veel weg heeft van de ‘stararchitects’ waar wij in het echte leven afscheid van hebben genomen. Coppola geeft zijn hoofdfiguur een kantoor op de bovenste verdieping van het Chryslergebouw. Hij kijkt vanuit deze ivoren toren letterlijk neer op de stad. Wie hem aan het werk ziet, zal concluderen dat gebouwen voor hem niet meer zijn dan gematerialiseerde ideeën, massieve objecten waar al het menselijke afwezig is. Uiteindelijk wil regisseur Coppola ons laten inzien dat zelfs de meest vernieuwende gedachten over stadsontwerp geworteld zijn in het verleden.
En dat brengt me op het herontwerp in dit e-zine van een Tilburgse straat, die langs het gemeentehuis, de schouwburg en de kerk leidt. Dit gegeven deed de ontwerpers teruggrijpen naar het ontwerp van het Forum Romanum. Dit klinkt misschien net zo megalomaan als Cesar Catalina’s droombeeld voor New Rome, ware het niet dat het resultaat in Tilburg slechts een subtiele interventie is. Rijbanen van asfalt maakten plaats voor niets meer dan een overzichtelijke pleinvloer van natuursteen waar wandelaars vrij spel hebben en passanten weer met elkaar in gesprek raken. Zo simpel kan ontwerp zijn.
Mark Hendriks, hoofdredacteur
Foto’s Paul Swagerman
Het gebeurt niet vaak dat ontwerpers de scope van een project weten op te rekken. In Tilburg concludeerde bureau Zus dat om het herontwerp van het Koningsplein tot een succes te maken, het naastgelegen gebied eveneens een opknapbeurt verdiende. Anders gezegd: om het stenige Koningsplein – dat te boek stond als de lelijkste plek van de stad – te veranderen in een groene oase, moest de zogenoemde cityring veranderen in een modern stadsplein. Met ruimte voor ontmoeting en reuring, inclusief de markt en de befaamde Tilburgse kermis.
Het rommelige gebied, met daaraan prominente gebouwen als de Heikese kerk, de schouwburg en het stadhuis, kreeg een volledige facelift. De asfaltbanen waar per etmaal 24 duizend auto’s overheen gingen, maakten plaats voor een eenduidig tapijt van natuurstenen bestrating (in bruin- en grijstinten). Voetgangers en fietsers hebben het sindsdien in deze shared space voor het zeggen. Waar mogelijk zijn beplanting en bomen toegevoegd. Een raster van bomen herinnert aan de tuin die ooit voor het statige paleis-raadhuis lag. De monumentale Beljonfontein is in oude glorie hersteld. Her en der zijn waterkratten aangebracht in de ondergrond om overtollig regenwater op te nemen en vast te houden.
Om de cityring te veranderen in een op het Forum Romanum geïnspireerd stadsplein moesten elders in de stad verkeerskundige ingrepen worden gedaan. Door op strategische plekken knippen te zetten in het Tilburgse wegennet is voorkomen dat auto’s nog in het gebied komen.
Project ontwerp stadsplein
Locatie Tilburg
Ontwerper ZUS [Zones Urbaines Sensibles]
I.s.m. Civil Support
Opdrachtgever gemeente Tilburg
Omvang 3 ha
Uitvoering Broeren, Van Kessel
Periode van ontwerp 2019-2023
Realisatie 2024
VAN DE NVTL
De Walk & Talk-podcast is een ontdekkingstocht door het ontworpen landschap. Op bijzondere locaties hoor je de verhalen van ontwerpers die deze plekken hebben vormgegeven. In de eerste aflevering spreekt Strootman Landschapsarchitecten over het ontwerp van Landgoed Het Lankheet. In de tweede aflevering gaan we met HNS Landschapsarchitecten op pad naar het Maaspark Ooijen-Wanssum.
VAN DE BNSP
Op donderdag 3 juli 2025 vindt in Den Haag de Dag van de Ontwerpkracht plaats. Het thema dit jaar is Verbonden en Verweven. We gaan die dag op zoek naar ruimte voor sociale en maatschappelijke verbondenheid, voor schoonheid en voor robuustheid van systemen. En naar wat ontwerp hieraan kan bijdragen. Heb je ideeën die bij het thema passen, mail ons.
Project herinrichting promenade
Locatie Pamplona, Spanje
Ontwerper OKRA landschapsarchitecten, OAB Office of Architecture, Vi17 Arquitectura
Opdrachtgever gemeente Pamplona
Status winnaar ontwerpcompetitie
Periode van ontwerp 2024
Realisatie vanaf 2025
Net als zoveel straten en pleinen was ook de Paseo de Sarasate, een van de belangrijkste promenades van Pamplona, toe aan een opknapbeurt. De historische straat moest groener worden en toegankelijker voor bewoners. Het ontwerpteam met het Nederlandse bureau Okra introduceerde nieuwe looproutes die de noord- en zuidzijde van de promenade verbinden. Andere gebieden werden verbeterd door onder meer het aanbrengen van beplanting. Een nevelfontein en verlichting zorgen voor een aangename sfeer. Bijzonder weetje: 97 procent van de bomen is blijven staan.
De selectiecommissie van het Blauwe Kamer Jaarboek 2024 pleit
voor meer ontwerpregie.
Landschapsarchitect Michael van Buuren leest graag non-fictie. Vooral om nog beter te begrijpen wat
ontwerpen eigenlijk is.
‘Onlangs las ik The Dawn of Everything, een dik boek waarin bekende denkbeelden over historische ontwikkelingen in een ander daglicht worden geplaatst. Zoals het idee dat de vroegste vormen van landbouw stammen uit Mesopotamië, terwijl op veel meer plekken landbouw werd bedreven. Of dat Franse kolonisten het gedachtegoed van broederschap, gelijkheid en vrijheid naar de nieuwe wereld brachten, terwijl de inheemse bevolking eigenlijk al zo leefde – zij vonden het maar raar dat die Fransen precies deden wat hun bazen hen vertelden. Het is overigens niet zo dat de auteurs die alternatieve theorieën als waarheden presenteren. Het is meer dat ze andere scenario’s bespreekbaar willen maken.
‘Dat in een ander daglicht plaatsen van bestaande kennis associeer ik met ontwerp. Door te ontwerpen brengen we ondenkbare toekomsten op tafel, om die vervolgens te relateren aan wat we al weten en aan wat nu gaande is. We denken nog te vaak dat kennis van hoe de wereld in elkaar steekt voldoende is om de grote problemen op te lossen. Dat is een misvatting. We hebben de creatieve stap van het ontwerp nodig om het gat tussen wat we al weten en wat we wensen te dichten.
‘Daarom raad ik de biografie van Andrea Wulf over Alexander von Humboldt aan – De uitvinder van de natuur geheten. Hij was een rationalist, van het motto: meten is weten. Maar door zijn contacten met filosofen als Goethe en Schiller leerde hij dat zijn voorstellingsvermogen hem kon helpen om tot nieuwe inzichten te komen. Zo bekom hij een berg in Peru en noteerde hij op elke hoogte welke planten en dieren er voorkwamen. Hoe hoger hoe anders de soortensamenstelling. Die lessen vertaalde hij naar een schilderij, waardoor in een krachtig beeld de relatie tussen het levende en het niet levende tot uiting kwam. Die visualisatie hielp hem om de opgedane kennis makkelijk te communiceren.’
Nog geen abonnee, maar wel benieuwd naar de volgende editie?
Kijk hier voor onze abonnementen en aanbiedingen.
Mocht u als Blauwe Kamerabonnee het e-zine niet in uw e-mail ontvangen
dan beschikken wij mogelijk niet over uw juiste e-mailadres.
U kunt uw e-mailadres hier
doorgeven.